مقدمه:
آمالگام، که به آن ملغم نیز می‌گویند، یک ماده قدیمی و رایج برای پر کردن دندان است که از ترکیب جیوه، نقره، قلع و مس ساخته می‌شود. این ماده سابقه طولانی در دندانپزشکی دارد و به دلیل استحکام، دوام و قیمت مناسب، برای دهه‌ها به عنوان ماده‌ای ایده‌آل برای ترمیم دندان‌های پوسیده و شکسته مورد استفاده قرار می‌گرفت.
تاریخچه استفاده از آمالگام:
استفاده از آمالگام برای پر کردن دندان به دوران باستان برمی‌گردد. اولین شواهد استفاده از آن به تمدن‌های چین باستان، مصر و یونان باستان مربوط می‌شود. در آن زمان، آمالگام از مخلوط جیوه و فلزات مختلف مانند نقره، مس و قلع به دست می‌آمد. در قرن نوزدهم، با پیشرفت علم شیمی و دندانپزشکی، ترکیب آمالگام استاندارد شد و به ماده‌ای قابل اعتماد و کارآمد برای ترمیم دندان تبدیل شد. در اواخر قرن بیستم، آمالگام به عنوان رایج‌ترین ماده پر کننده دندان در جهان شناخته می‌شد. با وجود سابقه طولانی و مزایای متعدد، آمالگام در سال‌های اخیر به دلیل نگرانی‌های مربوط به وجود جیوه مورد انتقاد قرار گرفته است. جیوه، سمی است که می‌تواند در صورت بلع یا جذب از طریق پوست یا ریه، اثرات مضری بر سلامتی داشته باشد. امروزه، استفاده از آمالگام در بسیاری از کشورها رو به کاهش است و جایگزین‌های جدیدتر و ایمن‌تری مانند کامپوزیت‌های رزینی و سرامیک‌ها به طور فزاینده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند. با این حال، آمالگام هنوز هم به عنوان یک گزینه ترمیمی قابل اعتماد در برخی موارد، به خصوص برای دندان‌های خلفی که کمتر دیده می‌شوند، استفاده می‌شود.
ترکیب آمالگام:
آمالگام از مخلوط کردن جیوه با آلیاژ فلزات مختلف به دست می‌آید. مواد اصلی تشکیل دهنده آمالگام عبارتند از:
- جیوه: جیوه عنصر اصلی آمالگام است و حدود 50 درصد از وزن آن را تشکیل می‌دهد. جیوه به عنوان عامل چسباننده عمل می‌کند و فلزات مختلف را به هم پیوند می‌دهد.
- نقره: نقره رایج‌ترین فلز در آمالگام است و حدود 35 درصد از وزن آن را تشکیل می‌دهد. نقره به آمالگام استحکام و دوام می‌بخشد.
- قلع: قلع حدود 13 درصد از وزن آمالگام را تشکیل می‌دهد و به افزایش استحکام و شکل‌پذیری آن کمک می‌کند.
- مس: مس حدود 2 درصد از وزن آمالگام را تشکیل می‌دهد و به بهبود خواص فیزیکی آن مانند انعطاف‌پذیری و مقاومت در برابر خوردگی کمک می‌کند.
علاوه بر این مواد اصلی، ممکن است مقادیر کمی از فلزات دیگر مانند روی، طلا و پلاتین نیز در برخی از انواع آمالگام وجود داشته باشد.
نسبت‌های مختلف این فلزات در ترکیب نهایی آمالگام می‌تواند بر خواص آن مانند استحکام، رنگ و زمان سفت شدن تأثیر بگذارد.
انواع مختلف آمالگام:
- آمالگام با نقره بالا: این نوع آمالگام حاوی نقره بیشتری است و به همین دلیل از استحکام و دوام بالاتری برخوردار است. با این حال، به دلیل قیمت بالاتر، کمتر از سایر انواع آمالگام استفاده می‌شود.
- آمالگام با نقره کم: این نوع آمالگام حاوی نقره کمتری است و به همین دلیل قیمت پایین‌تری دارد. با این حال، استحکام و دوام آن نیز کمتر است.
- آمالگام کپسولی: این نوع آمالگام از قبل در کپسول‌های از پیش اندازه‌گیری شده به همراه جیوه ارائه می‌شود. این امر باعث می‌شود که مخلوط کردن آمالگام آسان‌تر و دقیق‌تر باشد.
مراحل مخلوط کردن آمالگام:
- اندازه‌گیری پودر آمالگام: مقدار مناسب پودر آمالگام را با توجه به حفره دندان مورد نظر اندازه بگیرید.
- اضافه کردن جیوه: مقدار جیوه مورد نیاز را به پودر آمالگام اضافه کنید.
- مخلوط کردن: پودر و جیوه را با دقت مخلوط کنید تا یک خمیر یکنواخت به دست آید.
- فشار دادن آمالگام: خمیر آمالگام را در حفره دندان قرار داده و آن را با فشار به داخل حفره فشرده کنید.
- شکل دادن و صاف کردن: آمالگام را با استفاده از ابزارهای مخصوص دندانپزشکی به شکل حفره دندان درآورده و سطح آن را صاف کنید.
- سفت شدن و جامد شدن: آمالگام به تدریج سفت شده و جامد می‌شود. این فرآیند ممکن است چند دقیقه طول بکشد.
نکات مهم:
- مخلوط کردن آمالگام باید بلافاصله پس از اضافه کردن جیوه انجام شود.
- خمیر آمالگام باید قبل از سفت شدن در حفره دندان قرار داده شود.
- باید از ابزارهای مناسب برای فشردن، شکل دادن و صاف کردن آمالگام استفاده شود.
مزایای آمالگام:
آمالگام علیرغم نگرانی‌های مربوط به جیوه، مزایای متعددی دارد که آن را به یک ماده ترمیمی محبوب برای دندان‌های پوسیده و شکسته تبدیل کرده است. این مزایا عبارتند از:
- استحکام و دوام بالا: آمالگام یکی از قوی‌ترین و بادوام‌ترین مواد پر کننده دندان است. این ماده می‌تواند در برابر فشار جویدن و سایش ناشی از غذا و نوشیدنی به خوبی مقاومت کند.
- مقاومت در برابر خوردگی: آمالگام در برابر اسیدها و مایعات موجود در دهان مقاوم است و به مرور زمان فرسوده یا خراب نمی‌شود.
- قابلیت انعطاف‌پذیری و شکل‌پذیری: آمالگام قبل از سفت شدن انعطاف‌پذیر و شکل‌پذیر است، به همین دلیل می‌توان آن را به راحتی به شکل حفره دندان درآورد.
- قیمت مناسب: آمالگام در مقایسه با سایر مواد پر کننده دندان مانند کامپوزیت‌های رزینی و سرامیک‌ها، ارزان‌تر است.
- سهولت استفاده: آمالگام ماده‌ای نسبتاً ساده است که می‌توان آن را به راحتی مخلوط و در حفره دندان قرار داد.
علاوه بر این مزایا، آمالگام دارای مزایای دیگری نیز هست، از جمله:
- طول عمر طولانی: پر کردن‌های آمالگام می‌توانند 10 تا 20 سال یا حتی بیشتر دوام داشته باشند.
- مقاومت در برابر حفره‌های ثانویه: آمالگام به خوبی لبه‌های حفره دندان را می‌پوشاند و مانع از نشت مایعات و باکتری‌ها به داخل دندان و ایجاد حفره‌های ثانویه می‌شود.
- عدم نیاز به نور برای سفت شدن: آمالگام برخلاف برخی از مواد پر کننده دیگر مانند کامپوزیت‌های رزینی، نیازی به نور برای سفت شدن ندارد.
با وجود این مزایا، آمالگام معایبی نیز دارد که در بخش بعدی به آنها خواهیم پرداخت.
معایب آمالگام:
- علیرغم مزایای متعددی که آمالگام دارد، معایبی نیز دارد که باید قبل از استفاده از آن در نظر گرفته شود. این معایب عبارتند از:
- ظاهر نامناسب: آمالگام به رنگ نقره‌ای یا سیاه است و می‌تواند ظاهر ناخوشایندی به دندان‌ها بدهد. این امر به خصوص در مورد دندان‌های جلویی که بیشتر قابل مشاهده هستند، صدق می‌کند.
- نگرانی‌های مربوط به جیوه: جیوه موجود در آمالگام می‌تواند سمی باشد و در صورت بلع یا جذب از طریق پوست یا ریه، اثرات مضری بر سلامتی داشته باشد.
- پتانسیل ایجاد حساسیت دندانی: برخی از افراد ممکن است پس از قرار دادن آمالگام، به گرما، سرما یا غذاهای شیرین و ترش حساسیت دندانی را تجربه کنند.
- احتمال شکستگی یا ترک خوردن: آمالگام می‌تواند در طول زمان شکننده یا ترک بخورد، به خصوص اگر تحت فشار زیادی قرار گیرد.
- عدم پیوند با دندان: آمالگام به طور طبیعی به ساختار دندان پیوند نمی‌یابد، به همین دلیل ممکن است با گذشت زمان از دندان جدا شود.
- مشکل در ترمیم: ترمیم پر کردن‌های آمالگام دشوارتر از سایر مواد پر کننده مانند کامپوزیت‌های رزینی است.
علاوه بر این معایب، آمالگام دارای معایب دیگری نیز هست، از جمله:
- نیاز به تراشیدن بیشتر دندان: برای قرار دادن آمالگام، باید نسبت به سایر مواد پر کننده، دندان بیشتری تراشیده شود.
- طولانی‌تر شدن زمان درمان: فرآیند قرار دادن آمالگام می‌تواند کمی بیشتر از سایر مواد پر کننده طول بکشد.
- عدم تطابق با رنگ دندان: آمالگام با رنگ طبیعی دندان‌ها مطابقت ندارد، به همین دلیل ممکن است ظاهر نامناسبی ایجاد کند.
به دلیل این معایب، در بسیاری از کشورها استفاده از آمالگام رو به کاهش است و جایگزین‌های جدیدتر و ایمن‌تری مانند کامپوزیت‌های رزینی و سرامیک‌ها به طور فزاینده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند.
موارد استفاده از آمالگام:
آمالگام علیرغم معایبی که دارد، هنوز هم به عنوان یک ماده ترمیمی قابل اعتماد برای دندان‌های پوسیده و شکسته در برخی موارد استفاده می‌شود.
موارد رایج استفاده از آمالگام عبارتند از:
- ترمیم دندان‌های پوسیده: آمالگام ماده‌ای قوی و بادوام است که می‌تواند برای پر کردن حفره‌های بزرگ و کوچک در دندان‌های پوسیده استفاده شود.
- پر کردن حفره‌های بزرگ: آمالگام می‌تواند برای پر کردن حفره‌های بزرگ در دندان‌ها که به حجم زیادی از ماده پر کننده نیاز دارند، استفاده شود.
- ترمیم دندان‌های شکسته: آمالگام می‌تواند برای ترمیم دندان‌های شکسته یا لب‌پر شده استفاده شود.
- ساخت روکش دندان: آمالگام گاهی اوقات برای ساخت روکش دندان برای دندان‌های ضعیف یا آسیب‌دیده استفاده می‌شود.
با این حال، به دلیل نگرانی‌های مربوط به جیوه و معایب دیگر، استفاده از آمالگام در حال کاهش است و جایگزین‌های جدیدتر و ایمن‌تری مانند کامپوزیت‌های رزینی و سرامیک‌ها به طور فزاینده‌ای برای ترمیم دندان‌ها استفاده می‌شوند.
در اینجا چند نکته وجود دارد که باید هنگام در نظر گرفتن آمالگام به عنوان گزینه ترمیمی برای دندان‌های خود در نظر داشته باشید:
- با دندانپزشک خود در مورد مزایا و معایب آمالگام صحبت کنید.
- اگر نگران اثرات جیوه بر سلامتی خود هستید، با دندانپزشک خود در مورد جایگزین‌های دیگر صحبت کنید.
- اگر به ظاهر دندان‌های خود اهمیت می‌دهید، ممکن است بخواهید جایگزینی مانند کامپوزیت‌های رزینی را در نظر بگیرید که با رنگ دندان‌های شما مطابقت دارد.
- در نهایت، تصمیم‌گیری در مورد اینکه آیا از آمالگام استفاده کنید یا خیر، به عهده شما و دندانپزشک شما است.
نحوه قرار دادن آمالگام:
قرار دادن آمالگام توسط دندانپزشک انجام می‌شود و شامل مراحل زیر است:
- معاینه و بی‌حسی:
دندانپزشک ابتدا دندان شما را معاینه می‌کند و از بی‌حسی موضعی برای بی‌حس کردن ناحیه استفاده می‌کند.
- آماده سازی دندان:
دندانپزشک از ابزارهای مخصوص برای برداشتن بافت پوسیده و ایجاد حفره‌ای برای پر کردن استفاده می‌کند.
- مخلوط کردن آمالگام:
دندانپزشک پودر آمالگام را با جیوه مخلوط می‌کند تا خمیری یکنواخت به دست آید.
- قرار دادن آمالگام:
دندانپزشک خمیر آمالگام را در حفره دندان قرار می‌دهد و آن را با فشار به داخل حفره فشرده می‌کند.
- شکل دادن و صاف کردن:
دندانپزشک از ابزارهای مخصوص برای شکل دادن آمالگام به شکل حفره دندان و صاف کردن سطح آن استفاده می‌کند.
- سفت شدن و جامد شدن:
آمالگام به تدریج سفت شده و جامد می‌شود. این فرآیند ممکن است چند دقیقه طول بکشد.
- صیقل دادن و تنظیم کردن:
پس از سفت شدن آمالگام، دندانپزشک آن را صیقل می‌دهد و در صورت نیاز، آن را تنظیم می‌کند تا با咬合 شما مطابقت داشته باشد.
نکات مهم:
- در طول فرآیند قرار دادن آمالگام، ممکن است صداهای جیرجیر یا لرزش‌هایی را احساس کنید. این امر طبیعی است و جای نگرانی ندارد.
- ممکن است بعد از قرار دادن آمالگام، تا چند روز احساس حساسیت دندانی داشته باشید. این امر معمولاً موقتی است و می‌توان با مسکن‌های بدون نسخه مانند ایبوپروفن یا استامینوفن آن را تسکین داد.
- برای مراقبت از پر کردن‌های آمالگام، باید به طور منظم مسواک بزنید و نخ دندان بکشید و برای معاینات و تمیز کردن دندان‌ها به طور مرتب به دندانپزشک خود مراجعه کنید.
ملاحظات ایمنی آمالگام:
آمالگام علیرغم سابقه طولانی استفاده در دندانپزشکی، به دلیل وجود جیوه، نگرانی‌هایی را در مورد ایمنی آن ایجاد می‌کند. جیوه، سمی است که می‌تواند در صورت بلع یا جذب از طریق پوست یا ریه، اثرات مضری بر سلامتی داشته باشد.
موارد زیر، گروه‌هایی هستند که در معرض خطر بیشتری از اثرات مضر جیوه آمالگام قرار دارند:
- زنان باردار و شیرده: جیوه می‌تواند از طریق جفت به جنین یا از طریق شیر مادر به نوزاد منتقل شود.
- کودکان: سیستم عصبی کودکان در حال توسعه نسبت به اثرات سمی جیوه حساس‌تر است.
- افراد دارای بیماری‌های کلیوی: افراد مبتلا به بیماری‌های کلیوی ممکن است در دفع جیوه از بدن خود مشکل داشته باشند.
- افراد دارای آلرژی به جیوه: برخی از افراد ممکن است به جیوه حساسیت داشته باشند و در صورت قرار گرفتن در معرض آن دچار واکنش آلرژیک شوند.
برای کاهش خطر قرار گرفتن در معرض جیوه آمالگام، دندانپزشکان اقدامات احتیاطی مختلفی را انجام می‌دهند، از جمله:
- استفاده از دستگاه‌های مکش: برای جمع‌آوری بخار جیوه و ذرات آزاد شده در طول فرآیند قرار دادن و برداشتن آمالگام از دستگاه‌های مکش استفاده می‌شود.
- استفاده از سدهای محافظ: از سدهای محافظ مانند سدهای لاستیکی برای محافظت از دهان، گلو و مجاری تنفسی بیمار در برابر قرار گرفتن در معرض جیوه استفاده می‌شود.
- تمرین بهداشت مناسب: دندانپزشکان و کارکنان دندانپزشکی از دستکش، ماسک و عینک محافظ برای محافظت از خود در برابر قرار گرفتن در معرض جیوه استفاده می‌کنند.
علاوه بر اقدامات احتیاطی که توسط دندانپزشکان انجام می‌شود، شما نیز می‌توانید برای کاهش خطر قرار گرفتن در معرض جیوه آمالگام اقداماتی انجام دهید، از جمله:
- با دندانپزشک خود در مورد نگرانی‌های خود در مورد جیوه صحبت کنید.
- در صورت امکان، از جایگزین‌های آمالگام مانند کامپوزیت‌های رزینی یا سرامیک‌ها استفاده کنید.
- اگر باردار هستید یا شیرده هستید، به دندانپزشک خود اطلاع دهید.
- اگر به جیوه حساسیت دارید، به دندانپزشک خود اطلاع دهید.
- پس از قرار دادن یا برداشتن آمالگام، به طور کامل دهان خود را بشویید.
- از جویدن آدامس یا خوردن غذاهای سفت بلافاصله پس از قرار دادن آمالگام خودداری کنید.
- برای معاینات و تمیز کردن دندان‌ها به طور مرتب به دندانپزشک خود مراجعه کنید.
در نهایت، تصمیم‌گیری در مورد اینکه آیا از آمالگام استفاده کنید یا خیر، به عهده شما و دندانپزشک شما است. با در نظر گرفتن مزایا، معایب و خطرات، می‌توانید بهترین تصمیم را برای سلامتی دهان و دندان خود بگیرید.
